Δημοσιεύματα σχετικά με το Προσυνέδριο για το Χαρούπι «Ρεθεμνιώτικα Νέα», «Καθημερινή»
Δημοσιεύματα σχετικά με το Προσυνέδριο για το Χαρούπι «Ρεθεμνιώτικα Νέα», «Καθημερινή»
Ιούνιος 15, 2018

«Γιατί, ξέρετε, συμβαίνει το εξής παράδοξο με το χαρούπι, από τη μία είναι ξεχασμένο και από την άλλη είναι βαθιά εγγεγραμμένο στη συνείδηση των Κρητικών», λέει η κ. Κορίνα Μηλιαράκη, πρόεδρος της Ενωσης Αγροτουρισμού Κρήτης, πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόρμου «Επιμενίδης» και ο άνθρωπος πίσω από την εκστρατεία για την εγγραφή της χαρουπιάς στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

«Καθημερινή», 13/6/18

«Γιατί, ξέρετε, συμβαίνει το εξής παράδοξο με το χαρούπι, από τη μία είναι ξεχασμένο και από την άλλη είναι βαθιά εγγεγραμμένο στη συνείδηση των Κρητικών», λέει η κ. Κορίνα Μηλιαράκη, πρόεδρος της Ενωσης Αγροτουρισμού Κρήτης, πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόρμου «Επιμενίδης» και ο άνθρωπος πίσω από την εκστρατεία για την εγγραφή της χαρουπιάς στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Στην Κρήτη, από τη μια πλευρά η χαρουπιά γιορτάζεται (γνωστή είναι η «Γιορτή του χαρουπιού στις Κάτω Πίνες της Ελούντας») και από την άλλη… κόβεται για καυσόξυλα.

Πάντως, η εκστρατεία για εγγραφή της αγροδιατροφικής παράδοσης του χαρουπιού στην Κρήτη στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO προχωρά θριαμβευτικά. Ηδη, η πρόταση που συντάχθηκε από την Πολιτιστική Εταιρεία Πανόρμου «Επιμενίδης» (στον Πάνορμο Ρεθύμνου υπάρχει ο μοναδικός παλιός μεγάλος χαρουπόμυλος της Κρήτης, ο οποίος έχει κηρυχθεί βιομηχανικό μνημείο) έχει προκριθεί στο δεύτερο στάδιο, που εάν όλα πάνε καλά θα οδηγήσει στην εγγραφή στο Εθνικό Ευρετήριο Αυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.

κορινα-μηλιαρακη
Κορίνα Μηλιαράκη στο Προσυνέδριο για το Χαρούπι

«Μας έσωσε στον πόλεμο»

«Το δέντρο αυτό μας έσωσε στον πόλεμο, η ζωή των Κρητικών της εποχής είναι δεμένη με την ύπαρξή του», λέει η κ. Μηλιαράκη. Οπως λέει, το χαρούπι αποτελεί ιδιαίτερα θρεπτική τροφή, λόγω της μεγάλης περιεκτικότητάς του σε σάκχαρα, τα οποία αποτελούν το 30%-40% του συνολικού του βάρους, ενώ αποτελεί και πηγή ασβεστίου. Αλέθοντάς το, παρήγαγαν αλεύρι και έφτιαχναν ψωμί, κουλούρια, παξιμάδια, ενώ βράζοντάς το έφτιαχναν χαρουπόμελο, επίσης πλούσια πηγή υδατανθράκων, ασβεστίου, σιδήρου κ.ά. Η χαρουπιά δεν είναι απαιτητική στην καλλιέργεια, δεν χρειάζεται πολύ νερό, μπορεί αντιθέτως να αναπτυχθεί σε συνθήκες μεγάλης ξηρασίας. «Είναι δέντρο αύταρκες και αυτόνομο, αλλά αν ασχοληθείς μαζί του θα σου δώσει το κάτι παραπάνω».

Οι συνθήκες για την ανάδειξη της χαρουπιάς σε στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κρήτης είναι σήμερα πιο ώριμες από ποτέ. Πολλοί μικροί παραγωγοί παράγουν σειρά από προϊόντα με βάση το χαρούπι, ενώ καλά πηγαίνουν και σε εξαγωγές. Τα θρεπτικά του συστατικά το έχουν κατατάξει στις λεγόμενες «υπερτροφές».

Σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη η καταγραφή των χαρουπόδεντρων του νησιού, ενώ ανοικτή είναι η πρόσκληση σε όποιον έχει στοιχεία για το χαρούπι να συνδράμει στον εμπλουτισμό της πρότασης. Μέχρι σήμερα, το μόνο ελληνικό προϊόν στον σχετικό κατάλογο της UNESCO είναι η μαστίχα. «Αν τρέξουμε όλοι, μπορούμε όχι μόνο να σώσουμε, αλλά και να αναδείξουμε τον θησαυρό που έχουμε», καταλήγει η κ. Μηλιαράκη.

www.kathimerini.gr

 

Τις αναπτυξιακές δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η διάσωση και αξιοποίηση της χαρουπιάς στην Κρήτη επισημαίνουν οι επιστήμονες, οι οποίοι συνδράμουν την προσπάθεια της Πολιτιστικής Εταιρίας Πανόρμου Επιμενίδης για την ένταξη του προϊόντος στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Το χαρούπι είναι ένα προϊόν που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση των Κρητικών στη διάρκεια του 2ου παγκόσμιου πολέμου, καθώς γλίτωσε τον κρητικό λαό από τον λιμό.
Ένα αυτοφυές φυτό, το οποίο έχει τεράστια περιβαλλοντικά οφέλη, καθώς από τη μια δεν χρειάζεται σχεδόν τίποτα για την καλλιέργεια του και από την άλλη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους συντελεστές στη διάσωση του περιβάλλοντος, αποτρέποντας την ερημοποίηση του και αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά την ξηρασία.
Παράλληλα η διατροφική του αξία είναι αδιαμφισβήτητη, ενώ η πολιτιστική του σπουδαιότητα τεράστια για τον τόπο γι’ αυτό και θεωρείται ότι το χαρούπι μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό μοχλό ενίσχυσης της προσπάθειας που καταβάλλεται για τη διασύνδεση του πρωτογενή τομέα με τον τουρισμό στην Κρήτη. Τα πολλαπλά αυτά οφέλη οικονομικά, περιβαλλοντικά, διατροφικά ανέπτυξαν διακεκριμένοι επιστήμονες στη διάρκεια του προσυνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο το απόγευμα στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου.
Το χαρούπι είναι ένα προϊόν το οποίο, όπως υποστήριξαν οι ομιλητές, παρά τα τεράστια οφέλη του για την κοινωνία της Κρήτης, ξεχάστηκε με την πάροδο των χρόνων και η καλλιέργεια του εγκαταλείφτηκε, στον βωμό της εντατικής γεωργίας. Εδώ και ένα περίπου χρόνο με πρωτοβουλία του πολιτιστικής εταιρίας Πανόρμου «Επιμενίδης», του πολιτιστικού συλλόγου Πινών, επιστημόνων από το πανεπιστήμιο Κρήτης, το μουσείο φυσικής ιστορίας και καλλιεργητών καταβάλλεται μια συστηματική προσπάθεια ανάδειξης και διάσωσης του χαρουπιού, με την ταυτόχρονη προώθηση της καλλιέργειας του.
Ήδη το χαρούπι έχει εγκριθεί στο δεύτερο στάδιο για την ένταξη του στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco, μαζί με άλλες 18 υποψηφιότητες από το υπουργείο Πολιτισμού. Η πρόταση για ένταξη του συντάχθηκε από την Πολιτιστική Εταιρία Πανόρμου «Επιμενίδης» και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πινών καθώς και ομάδα καλλιεργητών από όλη την Κρήτη.
Η Κρήτη θα έχει τεράστιο όφελος από την ένταξη της χαρουπιάς στον κατάλογο της UNESCO ανοίγοντας νέους δρόμους για την οικονομική, τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού, τονίζει η πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρίας Πανόρμου «Επιμενίδης» Κορίνα Μηλιαράκη, η οποία καλεί οποιονδήποτε έχει στοιχεία για το χαρούπι να τα προσκομίσει στην Πολιτιστική Εταιρία, προκειμένου ο φάκελος να εμπλουτιστεί και να αυξηθούν οι πιθανότητες ένταξης.
Μάλιστα ήδη ετοιμάζεται να γίνει στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου ένα μεσογειακό συνέδριο για το χαρούπι που έχει προγραμματιστεί για τον Οκτώβριο με τη συμμετοχή της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Κύπρου, της Αλγερίας, της Πορτογαλίας, της Τουρκίας, της Ελλάδας. Το συνέδριο θα γίνει υπό την αιγίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τουρισμού σε συνεργασία με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα και ως στόχο έχει να επισημανθούν οι καλές πρακτικές στην καλλιέργεια και τη χρήση του καθώς και να αναλυθούν έρευνες, καινοτομίες και τεχνολογίες σχετικά με το χαρούπι ως συστατικό στη μαγειρική και ως αντικείμενο της επιστημονικής και φαρμακευτικής έρευνας.
Αναλυτικά,
Τα πολλαπλά οφέλη της χαρουπιάς για την οικονομία, το περιβάλλον, τη διατροφή αλλά και τον αγροτουρισμό ανέπτυξαν διακεκριμένοι επιστήμονες στη διάρκεια σχετικού προσυνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα του Σαββάτου στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου με θέμα «Η χαρουπιά και οι πολυδιάστατες ιδιότητες της».
Επιστήμονες από το πανεπιστήμιο Κρήτης, τον ΕΛΓΟ Δήμητρα, γεωπόνοι, αγρότες και καλλιεργητές αναφέρθηκαν στο ευλογημένο, όπως το χαρακτήρισαν, προϊόν της κρητικής γης, το οποίο έσωσε τους Κρητικούς από τον λιμό στη διάρκεια του 2ουπαγκόσμιου πολέμου, αλλά ταυτόχρονα επεσήμαναν και τις ευεργετικές ιδιότητες που αυτό έχει τόσο για την υγεία, όσο και για τη διάσωση του περιβάλλοντος. Ένα προϊόν, το οποίο παρά τα τεράστια οφέλη του για την κοινωνία της Κρήτης, ξεχάστηκε με την πάροδο των χρόνων και η καλλιέργεια του εγκαταλείφτηκε, στον βωμό της εντατικής γεωργίας. Εδώ και ένα περίπου χρόνο με πρωτοβουλία της πολιτιστικής εταιρίας Πανόρμου «Επιμενίδης», του πολιτιστικού συλλόγου Πινών Ηρακλείου, επιστημόνων από το πανεπιστήμιο Κρήτης, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και καλλιεργητών, καταβάλλεται μια συστηματική προσπάθεια ανάδειξης και διάσωσης του χαρουπιού με την ταυτόχρονη προώθηση της καλλιέργειας του.
Ήδη, λοιπόν, έχουν ξεκινήσει τις διαδικασίες για την υποβολή φακέλου στην Ουνέσκο, το οποίο ήδη έχει προκριθεί στο δεύτερο στάδιο και αφορά στην αγροδιατροφική παράδοση του χαρουπιού στην Κρήτη, προκειμένου να ενταχθεί στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βήμα για την αναγνώριση και ανάδειξη αυτού του ιδιαίτερου προϊόντος με τη μεγάλη διατροφική και πολιτισμική αξία. Το δεύτερο στάδιο είναι εκείνο της δημόσιας διαβούλευσης και της επεξεργασίας εκ μέρους των ενδιαφερόμενων φορέων του δελτίου στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Η τελική απόφαση θα κριθεί αργότερα, μετά από ολοκληρωμένη πρόταση που θα κατατεθεί τη 2η Ιουλίου. Για τον λόγο αυτό η Πολιτιστική Εταιρία Πανόρμου καλεί οποιονδήποτε γνωρίζει κάποια στοιχεία αναφορικά με το χαρούπι να τα γνωστοποιήσει, προκειμένου να εμπλουτιστεί η πρόταση (ιστορίες, γνωμικά, γεγονότα κ.ά.). Στοιχεία επικοινωνίας Κορίνα Μηλιαράκη 6974 920998, korinamiliaraki@yahoo.gr, info@epimenides.gr.
Η ένταξη της αγροδιατροφικής παράδοσης του χαρουπιού στην Κρήτη στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO θα βοηθήσει σημαντικά στην ανάδειξη και προώθηση του χαρουπιού και των προϊόντων του.
Ειδικότερα η Κορίνα Μηλιαράκη, πρόεδρος Πολιτιστικής Εταιρίας Πανόρμου «Επιμενίδης», στον χαιρετισμό της στη διάρκεια του προσυνεδρίου αναφέρθηκε στο ξεχασμένο προϊόν της κρητικής γης τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Οι μνήμες που κουβαλά ο χώρος αυτός που είναι το μοναδικό βιομηχανικό μνημείο της εποχής των αρχών του 20ου αιώνα μας φωτίζουν, μας αφυπνίζουν και μας οδηγούν στην απόφαση να δείξουμε την πολιτισμική αξία ενός τόσου σημαντικού δένδρου για τους ανθρώπους και για το περιβάλλον. Νιώθουμε την ανάγκη να τιμήσουμε το δέντρο που μας έσωσε από τον λιμό τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τοπική οικονομία. Ακόμα και ο Νίκος Καζαντζάκης το αναφέρει στις επιστολές του μαζί με το λάδι και το κρασί της Κρήτης, σε προσπάθειες που έκανε ο ίδιος για εξαγωγή τους, προκειμένου να ενισχύσει την τοπική οικονομία. Την εποχή εκείνη λειτουργούσαν 10 και πλέον χαρουπόμυλοι σε όλη την Κρήτη και το χαρούπι ήταν αναπόσπαστο στη ζωή των κατοίκων. Τα τελευταία χρόνια με λύπη διαπιστώνουμε ακόμα και περιστατικά χρήσης του ως καυσόξυλο. Η εντατική γεωργία και μετέπειτα η στροφή της παραγωγής σε βιομηχανικές και γενετικές παρεμβάσεις, με στόχο την αύξηση των ποσοτήτων, δεν ευνοούν την καλλιέργεια της χαρουπιάς, η οποία εξ ορισμού είναι φυσική καλλιέργεια. Το προσυνέδριο είναι η αφορμή για τη δημοσιοποίηση της συλλογικής μας απόφασης να ξεκινήσει μια εκστρατεία με στόχους την ανάδειξη της πολιτισμικής αξίας της χαρουπιάς, την ανάδειξη του χαρουπιού ως υπερτροφή, την ανάδειξη της συμβολής της χαρουπιάς στην τοπική οικονομία, την ενδυνάμωση της αγοράς προϊόντων, την ανάδειξη των φαρμακευτικών ιδιοτήτων του χαρουπιού, τον εμπλουτισμό και την ενίσχυση του αγροτουρισμού, μέσω της προώθησης των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη χαρουπιά, την προώθηση του χαρουπιού ως στοιχείο της μεσογειακής διατροφής και την ανάδειξη της Ελλάδας σε σημείο αναφοράς της χαρουπιάς στη Μεσόγειο. Η προσπάθεια μας ξεκίνησε τον περασμένο χρόνο όταν συναντηθήκαμε με καλλιεργητές από όλη την Κρήτη σε αυτόν τον χώρο, πρόθυμους να συντονίσουν τις προσπάθειες τους, αλλά και με φορείς και ανθρώπους της ακαδημαϊκής κοινότητας, όπου συνομολογήσαμε την έναρξη της εκστρατείας. Έτσι σαν πρώτη κίνηση υποβλήθηκε με προσυπογράφοντες φορείς τον «Επιμενίδη», τον πολιτιστικό σύλλογο από τις Πινές, καλλιεργητές και επιστήμονες, η εκδήλωση ενδιαφέροντος μας για την Ουνέκσο και το χαρούπι. Ήδη εντάχθηκε στο δεύτερο στάδιο αξιολόγησης για την εγγραφή στοιχείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στο εθνικό ευρετήριο άυλης κληρονομιάς. Είναι πολύ σημαντικό για την ενδυνάμωση της πρότασης η κατάθεση μαρτυριών από οποιονδήποτε έχει στοιχεία -ιστορίες, τοπική κουζίνα, παραδόσεις, γνωμικά».
Μεσογειακό συνέδριο για το χαρούπι τον Οκτώβριο
Η Πολιτιστική Εταιρία Πανόρμου «Επιμενίδης» προετοιμάζει το μεσογειακό συνέδριο για το χαρούπι, που θα γίνει τον Οκτώβριο του 2018 στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου με τη συμμετοχή της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Κύπρου, της Αλγερίας, της Πορτογαλίας, της Τουρκίας, της Ελλάδας. Το συνέδριο θα γίνει υπό την αιγίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης σε συνεργασία με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα.
«Σκοπεύουμε εδώ να πραγματοποιηθεί στο τέλος Οκτωβρίου μεσογειακό συνέδριο για το χαρούπι σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Κρήτης, τμήμα οργανικής χημείας, το τμήμα βιολογίας, το μουσείο φυσικής ιστορίας Κρήτης θα γίνει σε διοργάνωση με ΕΛΓΟ Δήμητρα και θα τεθεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και έχουμε ζητήσει την αιγίδα του υπουργείου Τουρισμού. Στο συνέδριο αυτό θα υπάρχει εκπροσώπηση του Παγκοσμίου Οργανισμού Τουρισμού. Θέλουμε να συγκεντρώσει εμπειρογνώμονες, ακαδημαϊκούς και αγρότες καλλιεργητές για να μοιραστούν τις σκέψεις τους για την καλύτερη γνώση των δυνατοτήτων καθώς και την προώθηση του. Θέλουμε να παρουσιαστούν καλές πρακτικές από την Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Αλγερία, την Κύπρο, την Τουρκία και την Ελλάδα καθώς και έρευνες, καινοτομίες και τεχνολογίες σχετικά με το χαρούπι ως συστατικό στη μαγειρική και ως αντικείμενο της επιστημονικής και φαρμακευτικής έρευνας. Το μέλλον της χαρουπιάς στην Κρήτη εξαρτάται από όλους μας, εξαρτάται από την επανάκτηση της αξίας του πρώτα από όλα στις συνειδήσεις μας και από τη διάθεση μας να το προστατέψουμε και να το καλλιεργήσουμε σωστά» πρόσθεσε η κ. Μηλιαράκη.
Επιστημονική συνδρομή από τον ΕΛΓΟ για την ανάδειξη της χαρουπιάς
Στο πλευρό των ενδιαφερομένων καλλιεργητών βρίσκεται και ο επιστημονικός οργανισμός ΕΛΓΟ Δήμητρα, ο οποίος μέσα από την αξιοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων συνδράμει την προσπάθεια που γίνεται για την ανάδειξη της χαρουπιάς, τόσο σε ότι αφορά τη διατροφική της αξία, όσο και σε ότι αφορά την ίδια την καλλιέργεια της με στόχο αυτή να κατακτήσει τις διεθνείς αγορές.
Όπως ανέφερε στη διάρκεια της εισήγησης της η Δρ Θηρεσία-Τερέζα Τζατζάνη, ερευνήτρια στο Εργαστήριο Υποτροπικών Φυτών και Ιστοκαλλιέργειας Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα», τόνισε μεταξύ άλλων: «Ο ΕΛΓΟ μέσα από ερευνητικά προγράμματα μπορεί να βοηθήσει τους καλλιεργητές να εντάξουν τις ποικιλίες του χαρουπιού στον εθνικό κατάλογο προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα επιδότησης». Ειδικότερα, μεταξύ άλλων, ανέφερε: «Σκοπός μας είναι να δουλέψουμε σε τρεις κατευθύνσεις: η πρώτη αφορά την εύρεση πόρων μέσω ερευνητικών προγραμμάτων -ήδη έχει κατατεθεί μια πρόταση και περιμένουμε αποτελέσματα- και έχουμε προ των πυλών άλλο ένα για άμεση κατάθεση. Εφόσον αυτό πάει καλά προχωράμε στον δεύτερο άξονα, που είναι η ένταξη των ποικιλιών χαρουπιάς στον εθνικό κατάλογο. Είναι ύψιστης σημασίας γιατί αυτός ο κατάλογος δίδει ουσιαστικά ταυτότητα στην κάθε ποικιλία. Είναι εθνικός και προϋποθέτει κάποιες δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με πολυετή -από 3 έως 5 χρόνια- περιγραφή πολύ συγκεκριμένη, των ποικιλιών, ώστε να μπορέσουν να ενταχθούν και είναι η βασική προϋπόθεση για να μπορέσει να έχει επιδότηση μια καλλιέργεια. Ο τρίτος άξονας στον οποίο στοχεύουμε είναι σε βάθος χρόνου ένα εγκεκριμένο πιστοποιημένο, πολλαπλασιαστικό υλικό. Αυτό σημαίνει να μπορεί ο παραγωγός που θέλει να πάρει φυτά για να τα εγκαταστήσει στην καλλιέργεια του να έχει επιβεβαιωμένη τη φυτουγεία και να ξέρει ότι έχει συγκεκριμένη ποικιλία. Να ξέρει δηλαδή ότι το φυτό αυτό που επέλεξε είναι η ποικιλία η οποία ζήτησε. Έτσι θα ξέρει την ποικιλία που έχει, την ανάπτυξη που περιμένει να έχει το φυτό του, την απόδοση του και όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά. Θα προσπαθήσουμε λοιπόν να αναδείξουμε τη χαρουπιά σε αυτό που οι παλιότεροι ήξεραν και γι’ αυτό έδωσαν τόση μεγάλη αξία, να τη συνδυάσουμε με νέα δεδομένα επιστημονικά και καινούριες μελέτες και έτσι να μπορέσει να πάρει τη θέση της τόσο στη διεθνή αγορά όσο και στη διατροφή μας την καθημερινή».
Η καλλιέργεια της χαρουπιάς συμβάλλει στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης του περιβάλλοντος
Τα περιβαλλοντικά οφέλη της καλλιέργειας της χαρουπιάς περίγραψε ο κ. Κώστας Σφακιανάκης, δενδροκόμος. Ο ίδιος αναφέρθηκε σε μια εύκολη καλλιέργεια που δεν χρειάζεται πολλά μέσα και η οποία συμβάλλει καθοριστικά στην προστασία του περιβάλλοντος και στη μη ερημοποίηση του. Ο ίδιος μίλησε για πράσινη ανάπτυξη και για προγράμματα που πρέπει να αξιοποιηθούν, ώστε να εκμεταλλευτούμε το ευλογημένο φυτό της Κρήτης για την προστασία του περιβάλλοντος αποκοιμίζοντας παράλληλα πολλαπλά οικονομικά και διατροφικά οφέλη.
Ειδικότερα ο κ. Σφακιανάκης τόνισε: «Στην Κρήτη έχουμε τη χαρουπιά που δεν μας δίνει μονάχα τα φυλλώματα της αλλά είναι ταυτόχρονα και ένα από τα πιο δυνατά φυτά με τα οποία μπορούμε να σταματήσουμε την ερημοποίηση και τις τεράστιες ξηρασίες, με τις οποίες θα έρθουμε αντιμέτωποι τα επόμενα χρόνια. Ταυτόχρονα έχουμε ένα τεράστιο οικονομικό όφελος, διότι η χαρουπιά είναι ένα από τα πιο σπάνια φυτά που έχουν μεγάλη ποσότητα σε πολυσακχαρίτες και ένα από τα πιο σπάνια στοιχεία του είναι πως είναι βιομηχανικό φυτό και ένας από τους καλύτερους συντελεστές βελτίωσης του περιβάλλοντος. Οτιδήποτε άλλο και να φυτέψουμε στα κατεστραμμένα βουνά χρειαζόμαστε πολλά πράγματα, ενώ με την χαρουπιά το μόνο που χρειάζεται είναι να ανοίξουμε ένα λάκκο και να τη φυτέψουμε. Μια χαρουπιά πλήρως ανεπτυγμένη έχει επιφάνεια σαν ένα γήπεδο, το οποίο λειτουργεί σαν κλιματιστικό προς το περιβάλλον και από την άλλη μεριά αξιοποιεί τα υπερβοσκησμένα εδάφη και αξιοποιεί το υπέδαφος. Το φθινόπωρο όταν εξατμίζεται το νερό, βγαίνοντας το συλλαμβάνει και έτσι έχουμε ένα φυτό που μας δίνει το χαρούπι και μπορούμε να παράξουμε μεθανόλη, βιοκαύσιμο και με τα υπολείμματα μπορούσε να κάνουμε πρωτεΐνη με τα ζώα μας με τον εμβολιασμό τους με βακτήρια. Επίσης ο χαρουπόσπορος είναι ένα πολύ δυναμικό προϊόν που έχει πολλές χρήσεις. Στην Ελλάδα δεν έχουμε ανάλογη τεχνογνωσία, όμως είναι και ο φλοιός σε χρήση και το εσωτερικό του είναι αναντικατάστατη τροφή για παιδικές τροφές. Είναι ένα ευλογημένο φυτό που το εγκαταλείψαμε επειδή δεν κάναμε αυτό που έπρεπε. Σήμερα οι προσπάθειες είναι ελάχιστες και ερασιτεχνικές, όμως το πρόβλημα μας είναι ότι πρέπει να εντάξουμε τη χαρουπιά σε ένα πρόγραμμα πράσινης ανάπτυξης και να φτιάξουμε καλλιέργειες σε μεγάλη κλίμακα. Χρειάζεται σωστή δουλειά για να καλύψουμε τα κατεστραμμένα εδάφη μέχρι 700-800 μέτρα υψόμετρο. Και να χειριστούμε διαφορετικά ορθολογικά τη χρήση των βουνών μας».
 
Υπερτροφή (superfood) το χαρούπι
Για τον ρόλο του χαρουπιού στη διατροφή μίλησε ο κ. Γιάννης Κασσαπάκης, γεωπόνος, ο οποίος χαρακτήρισε το κρητικό προϊόν ως υπερτροφή και σημείωσε την ανάγκη ένταξη του στην καθημερινή μας διατροφή. «Το χαρούπι θεωρείται υπερτροφή λόγω των συστατικών που περιέχει. Είναι πολλαπλά τα οφέλη για την υγεία. Χαρακτηρίζεται υπερτραφή λόγω των αντιοξειδωτικών που περιέχει, τα οποία κάνουν καλό στον οργανισμό σε συνδυασμό με μια ουσία ζαχάρου. Επειδή έχει πολλές φυτικές ίνες που συνδυάζονται άριστα με το πρωινό και με τις μπάρες έχει σπουδαίο μέρος στην ανθρώπινη διατροφή. Ο καταναλωτής τα βρίσκει επεξεργασμένα αλεσμένα ή σε μορφή εκχυλίσματος -σκόνη χαρουπιού και τεμαχισμένα ή βρίσκει το χαρουπόμελο που μπορεί να συνδυαστεί σε διάφορα τρόφιμα. Μπορούμε είτε να πάρουμε πρωτογενή προϊόντα και να τα χρησιμοποιήσουμε στην κουζίνα μας και να κάνουμε τα δικά μας κέικ, μπάρες ή αλείμματα για πρωινό σε συνδυασμό με ελαιόλαδο και φιστίκια, καρύδια, φουντούκια, ταχίνι αλεσμένα.
 
Καθοριστικής σημασίας η πληροφόρηση του κόσμου για την κρητική χλωρίδα
 Ο Χάρης Κατερινόπουλος, καθηγητής στο τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης, συνεργάζεται με την πολιτιστική Εταιρία Πανόρμου «Επιμενίδης», προκειμένου να αναδείξουν τον ρόλο της χαρουπιάς στην κρητική χλωρίδα από την πλευρά της χημικής επιστήμης.
Ο ίδιος έδωσε ιδιαίτερη αναφορά στην ανάγκη πληροφόρησης του κόσμου, ώστε να γνωρίσει τις ευεργετικές ιδιότητες των φυτών της κρητικής γης μεταξύ των οποίων και το χαρούπι ενώ μίλησε και για την τεράστια σημασία της προσπάθειας που γίνεται για την ένταξη της χαρουπιάς στο κατάλογο της Ουνέκσο, την οποία συνδράμει το τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Μεταξύ άλλων ο κ. Κατερινόπουλος μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ανέφερε: «Στην Κρήτη έχουμε γύρω στα 1.800 είδη φυτών, εκ των οποίων τα 180 είναι αυτοφυή της Κρήτης. Για τα περισσότερα από αυτά υπάρχει μια πολύ εκτεταμένη, αλλά σχεδόν ξεχασμένη ιστορία και λαϊκή ιατρική. Δηλαδή πολλά από αυτά όταν δεν υπήρχαν τα αντιβιοτικά, οι ασπιρίνες χρησιμοποιούνταν για να προστατέψουμε την υγεία του κόσμου. Ουσιαστικά εμείς ερχόμαστε και δουλεύουμε σε διαφορετικά επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο είναι ότι ψάχνουμε την υπαρκτή βιβλιογραφία, βλέπουμε ποια είναι η σχέση του φυτού με τον τοπικό πληθυσμό, δηλαδή τι χρήσεις είχε και μετά παίρνουμε το φυτό και το αναλύουμε και κάνουμε μια πλήρη χημική ανάλυση, βλέπουμε τι συστατικά έχει και επειδή πολλά από αυτά έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες, οι οποίες είναι γνωστές στη βιβλιογραφία, συγκρίνουμε τα συστατικά με τις φαρμακευτικές ιδιότητες, με τις εφαρμογές τις οποίες είχε ο τοπικός πληθυσμός εκείνη την εποχή. Υπάρχουν κάποια φυτά στη χλωρίδα της Κρήτης, τα οποία χρησιμοποιούνται από τη λαϊκή ιατρική εναντίον της ψωρίασης. Και δυο φοιτήτριες μας εντόπισαν μια περιοχή στην οποία φύεται αυτό το υποείδος και όταν έφτασαν ες το κτήμα ανακάλυψαν ότι ο αγρότης είχε κάψει όλα τα φυτά, κατά πάσα πιθανότητα είχε καταστρέψει το 10% της παγκόσμιας παραγωγής του συγκεκριμένου υποείδους. Άρα η πληροφόρηση του κόσμου είναι κάτι πολύ σημαντικό και αν πραγματικά το πανεπιστήμιο Κρήτης θέλει να ανοιχτεί στην κοινωνία, πρέπει να κάνουμε άνοιγμα στην κοινωνία και να δώσουμε πληροφορίες σε πράγματα που οι ίδιοι δεν γνωρίζουν αλλά οι παππούδες τους γνώριζαν πολύ καλά. Το χαρούπι για παράδειγμα έχει μια μακριά ιστορία. Εμείς σαν πανεπιστήμιο κινητοποιηθήκαμε από την Κορίνα Μηλιαράκη να αρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω σ’ αυτό. Η δικιά μου η ομάδα, οι δραστηριότητες της είναι στα σπάργανα επιλογής και ανάλυσης των συστατικών. Μας έκανε μεγάλη εντύπωση ότι υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον από ανθρώπους που ενδιαφέρονται όχι μόνο επειδή είναι παραγωγοί αλλά επειδή ενδιαφέρονται και συνεργάζονται πολύ στενά με την Κορίνα Μηλιαράκη. Η προσπάθεια που γίνεται για την ένταξη της χαρουπιάς στην Ουνέσκο είναι πολύ σημαντικό γιατί θα μας βοηθήσει να αναδείξουμε το προϊόν. Όλοι μιλάνε για πηγές χρηματοδότησης αλλά το σημαντικό είναι να δημιουργήσουμε μια εκστρατεία διάσωσης του χαρουπιού».
Οι αναμνήσεις της κ. Ευγενίας Ζαμπετάκη από το χαρούπι
Συγκινητική ήταν η στιγμή στη διάρκεια του προσυνεδρίου όταν τον λόγο πήρε η συνταξιούχος δασκάλα Ευγενία Ζαμπετάκη που θέλησε να μοιραστεί με το κοινό και τους επιστήμονες τις δικές τις αναμνήσεις από το χαρούπι την περίοδο της κατοχής. Η ίδια μίλησε για τα διατροφικά οφέλη του προϊόντος, για το αγαπημένο γλύκισμα των παιδιών εκείνης της εποχής, αλλά και για το οικονομικό όφελος που πρόσφερε στους κατοίκους του νησιού.
Ειδικότερα ανέφερε: «Θυμούμαι εμείς τα παιδιά διαλέγαμε χαρούπια- τα πιο καλά τα μάζευε η μάνα μας- τα φούρνιζε και τα κρατούσαμε στο σχολείο και τα τρώγαμε και μας φαίνονταν πολύ νόστιμα. Ύστερα η φτώχεια, η κατοχή δεν είχε ζάχαρη και αναγκαζόμαστε να παίρνουμε τα χαρούπια, να τα χτυπάμε από πάνω με μια πέτρα για να ανοίγουν. Τα βάζαμε σε ένα σιδερένιο τσακάλι και βάζαμε νερό και με το νερό αυτό έμενε 3-4 μέρες. Παίρναμε ύστερα τα χαρούπια, τα δίναμε στα ζώα. Το νερό που έμενε το βράζαμε μέχρι να γίνει πετιμέζι. Το πετιμέζι αυτό το κάναμε πολύ ωραία γλυκά. Η μάνα μου έπαιρνε κυδώνια, τα έβραζε και μετά τα έξυνε στον τρίφτη και έβαζε μια φλιτζάνα κυδώνι, μια φλιτζάνα πετιμέζι και τα γύριζε μέχρι να δέσουν. Έκανε ωραία μαρμελάδα. Όμως το γλυκό που κάναμε συνέχεια στο σπίτι ήταν οι τηγανίτες. Έπαιρνε δυο χούφτες αλεύρι και με τη χούφτα λίγο νερό το τάραζε, έβαζε λάδι στο τηγάνι, έβαζε μέσα με το κουτάλι τηγανίτες. Όταν ψηνόταν τις έβαζε στις φοντανιέρες και από πάνω έριχνε πολύ πετιμέζι. Από την άλλη η γιαγιά μου μόλις φεύγαμε από εκκλησία μάζευε όλα τα εγγονάκια και πηγαίναμε στο σπίτι. Η γιαγιά μου έκανε «γραιδέ». Εγώ το συνεμοιάζω τώρα με τον χαλβά. Η γιαγιά μου έβαζε στάρι αλεσμένο. Έβαζε 2-3 χούφτες στο τηγάνι με λάδι, έκαιγε το τηγάνι, έβαζε αλεύρι, το γύριζε το γύριζε και έπαιρνε ένα χρώμα. Μόλις έπαιρνε το χρώμα έβανε σε ένα μέρος μια φλιτζάνι πετιμέζι, μια φλιτζάνα νερό, το ένωνε και το έβαζε μέσα στη «γραιδέ» και γινόταν ένα πράγμα σαν τον χαλβά. Ύστερα το άφηνε λίγο-λίγο όταν είχε καρύδια, και μετά με το κουτάλι έβαζε από αυτό το μίγμα, το πατίκωνε και το έβαζε σε ένα δίσκο. Και γέμιζε το δίσκο κάτι ωραία στο σχήμα του κουταλιού. Αυτό το γλυκό είναι «γραιδές». Μια φορά ήρθε ένας καθηγητής πανεπιστημίου- τον είχαν καλέσει καθηγητές του Ρεθύμνου και τον έλεγαν Κουιδή. Αυτός ήταν γέρος, 98 χρονών, όταν ήρθε και είπε ότι θα γιορτάσει τα γενέθλια του εδώ αλλά ήθελε να πάει στις Μαργαρίτες και ρώτησε μήπως ξέρει κανείς καμιά χωρική καθηγήτρια να του πει πως κάνουν τη γραιδέ. Εγώ θυμάμαι τη  γιαγιά μου στην Αργυρούπολη και μας έκανε γραιδέ και πήγα και του έκανα γραιδέ και του άρεσε πάρα πολύ. Αλλά εγώ τώρα λέω τα παιδιά τα σημερινά είναι να φάνε γραιδέ εφόσον έχουν σοκολάτες, γαριδάκια κτλ. Εμάς μας άρεσε γιατί δεν είχαμε άλλο γλυκό. Εδώ το έφεραν οι Άραβες που ήταν κατακτητές της Κρήτης και το έφεραν εδώ τους βυζαντινούς χρόνους στα λιμάνια της Ελλάδας και της Ευρώπης και έκτοτε είναι αυτοφυές φυτό. Εμείς στο χωριό μου είχαμε ένα κλαδερό -ένα άγριο μέρος- και βάζανε κατσίκες- εκεί τον λέγαμε αγριοκάλαμο και είχαμε πολλές χαρουπιές και μαζεύαμε με τη μάνα μου. Ένας εργάτης τα έπαιρνε και τα πήγαινε στο εργοστάσιο. Τα πουλούσαμε και βγάζαμε τα πρώτα ενοίκια του σπιτιού που νοικιάζαμε όταν σπουδάζαμε στο Ρέθυμνο. Ήταν ένα εισόδημα χωρίς κανένα έξοδο. Τη χαρουπιά ποτέ δεν την κεντρίσαμε, ποτέ δεν την καλλιεργήσαμε, ποτέ δεν τη φυτέψαμε. Ο σπόρος με τα πουλιά φύτρωνε μονάχος, ούτε ποτέ φυτέψαμε στο χωριό μου χαρουπιές.  Εγώ διάβασα ότι του χαρουπιού ο σπόρος έχει ένα βάρος. Τα δυο δέκατα του γραμμαρίου. Επομένως πέντε σπόροι κάνουν ένα γραμμάριο. Στην Ινδία λοιπόν παίρνανε σπόρους, τις έβαζαν στη ζυγαριά, μετρούσαν πολύτιμους λίθους και το χρυσάφι. Μια ζυγαριά είχε ξυλοκέρατα και χρυσάφι. Τι αντίφαση έκανε αυτό το πράγμα αν το σκεφτεί κανείς».

www.rethnea.gr

Περισσότερα Νέα

χαρούπι
Το Πανεπιστήμιο Κρήτης προωθεί ενεργά την έρευνα που συνδέει τα τοπικά προϊόντα και τις παραδόσεις με την καινοτομία, την τεχνολογία, και την επιχειρηματικότητα.
23 Νοεμβρίου 2023
Screenshot_20231112_135409
Η καλλιέργεια της χαρουπιάς στην Κρήτη | 12/11/2023 | ΕΡΤ
12 Νοεμβρίου 2023
398128866_680749180855067_2111969383561166355_n
 GrowCrete
25 Οκτωβρίου 2023
rethnea.gr
Στροφή στη βιώσιμη ανάπτυξη με επίκεντρο το χαρούπι.
24 Οκτωβρίου 2023
384284916_10104801857655930_5535529626107518326_n
Πώς μπορούμε να προστατέψουμε πολιτισμικά τοπία από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής;
12 Οκτωβρίου 2023
2nd-Mediterranean-Carob-Congress-2023-poster
2ο ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Η Αναγέννηση της Καλλιέργειας της ΧΑΡΟΥΠΙΑΣ στη Μεσόγειο
22 Οκτωβρίου 2023
simposio-haroupiou-2022
Συμπόσιο Χαρουπιού «Μια Γορτή για το Θησαυρό της Κρήτης!»
Ιανουάριος 08, 2023

Ενδιαφέρουσες και τεκμηριωμένες τοποθετήσεις για την κρητική χαρουπιά, μοναδικές παρασκευές με κοινό συστατικό το χαρούπι και παράλληλες εκδηλώσεις συνέθεσαν το πρωτοπόρο πρόγραμμα της διήμερης διοργάνωσης «Συμπόσιο Χαρουπιού 2022».

Ένας ανεκμετάλλευτος διατροφικός θησαυρός-Cover
Ένας Aνεκμετάλλευτος Διατροφικός Θησαυρός
Νοέμβριος 9, 2022
1.Νέα-καλλιέργεια-Χαρουπιάς--1536x1094
Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας
Νοέμβριος 1, 2022

Την Κυριακή, 9 Οκτωβρίου 2022 η Πολιτιστική Εταιρεία Πανόρμου ΕΠΙΜΕΝΙΔΗΣ και ο φορέας “Το χαρούπι της Κρήτης”, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης και το Μεσογειακό Κέντρο Ικανοτήτων Αγροδιατροφής (MACC) διοργάνωσαν το «Συμπόσιο Χαρουπιού 2022», το οποίο πραγματοποιήθηκε στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου.

Κορίνα Μηλιαράκη Παραλαβη Cretan Taste Awards
Cretan Taste Awards
Οκτώβριος 28, 2022

Τιμητικό βραβείο της χρονιάς, των Cretan Taste Awards απονεμήθηκε στην Πολιτιστική Εταιρεία Πανόρμου «Επιμενίδης» για την προσφορά στην αναβίωση, την επαναφορά και αποκατάσταση της χαμένης αξίας της χαρουπιάς.

Επισημάνσεις & Επιστημονικές Έρευνες για το Υψηλής Διατροφικής Αξίας Προϊόν Του Νησιού-ηεαδερ
Επισημάνσεις & Επιστημονικές Έρευνες για το Υψηλής Διατροφικής Αξίας Προϊόν Του Νησιού
11 Οκτωβρίου 2022

Τις αναπτυξιακές δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η διάσωση και αξιοποίηση της χαρουπιάς στην Κρήτη επισημαίνουν οι επιστήμονες, οι οποίοι συνδράμουν την προσπάθεια της Πολιτιστικής Εταιρίας Πανόρμου Επιμενίδης.

The Wuppertal Pina Bausch Dance Theatre
The Wuppertal Pina Bausch Dance Theatre
11 Ιουλίου 2016

Το Carob Mill Arts Center δέχεται με ευγνωμοσύνη το υπέροχο δώρο από το Wuppertal Pina Bausch Dance Theatre. Το Carob Mill Arts Center έχει οργανώσει πολλές παραστάσεις και σεμινάρια Χοροθεάτρου όλα αυτά τα χρόνια.

Συμπόσιο Χαρουπιού 2022 Επιμενίδης
Ολοκλήρωση Συμπόσιου Χαρουπιού 2022
12 Οκτωβρίου 2022

Mε εξαιρετική επιτυχία και μεγάλη συμμετοχή πραγματοποιήθηκε την Κυριακή, 9 Οκτωβρίου/ Δευτέρα 10 Οκτωβρίου 2022, στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου το ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΧΑΡΟΥΠΙΟΥ 2022

Η Αγροδιατροφική Παράδοση Του Χαρουπιού Στην Κρήτη
Η Αγροδιατροφική Παράδοση Του Χαρουπιού Στην Κρήτη
Μάρτιος 24, 2020

Το χαρούπι είναι υπερτροφή με μεγάλη διάρκεια ζωής και αξιόλογα προϊόντα, όπως το χαρουπόμελο, το χαρουπάλευρο και η χαρουμπία. Γνωστό ως «η σοκολάτα των φτωχών», έσωσε τον πληθυσμό της Κρήτης από τον λιμό στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

“Η Αναγέννηση της Καλλιέργειας της Χαρουπιάς στη Μεσόγειο”
Πρώτο Μεσογειακό Επιστημονικό Συνέδριο
Απρίλιος 17, 2019

Το 1ο Μεσογειακό Επιστημονικό Συνέδριο “Η Αναγέννηση της Καλλιέργειας της Χαρουπιάς στη Μεσόγειο” θα πραγματοποιηθεί στο Χαρουπόμυλο Πανόρμου, την Παρασκευή, 19 Απριλίου, ώρα 17.00, στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου Ηρακλείου στη Λότζια, στο Ηράκλειο Κρήτης.

Πρώτο Μεσογειακό Επιστημονικό Συνέδριο
Πρώτο Μεσογειακό Επιστημονικό Συνέδριο
Απρίλιος 17, 2019

Το 1ο Μεσογειακό Επιστημονικό Συνέδριο “Η Αναγέννηση της Καλλιέργειας της Χαρουπιάς στη Μεσόγειο” θα πραγματοποιηθεί στο Χαρουπόμυλο Πανόρμου, την Παρασκευή, 19 Απριλίου, ώρα 17.00, στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου Ηρακλείου στη Λότζια, στο Ηράκλειο Κρήτης.

«Ο Ταχυδρόμος» του Γιώργου Παπαδάκη
«Ο Ταχυδρόμος» του Γιώργου Παπαδάκη
Μάρτιος 19, 2019

Παρουσίαση βιβλίου «Ο Ταχυδρόνος» του Γιώργου Παπαδάκη. Λιάνα Παναγιωτάκη, φιλόλογος του Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Κρήτης Καίτη Ζαχείλα- Καπελώνη, ψυχολόγο.ς Αποσπάσματα του βιβλίου διάβασαν η Μαίρη Σεργάκη και ο Αντώνης Περαντωνάκης.

κοιρινα-μηλιαράκη
Στον… δρόμο για την UNESCO το “ταπεινό” χαρούπι
Ιούνιος 28, 2018
Δημοσιεύματα σχετικά με το Προσυνέδριο για το Χαρούπι «Ρεθεμνιώτικα Νέα», «Καθημερινή»
Δημοσιεύματα σχετικά με το Προσυνέδριο για το Χαρούπι «Ρεθεμνιώτικα Νέα», «Καθημερινή»
Ιούνιος 15, 2018

«Γιατί, ξέρετε, συμβαίνει το εξής παράδοξο με το χαρούπι, από τη μία είναι ξεχασμένο και από την άλλη είναι βαθιά εγγεγραμμένο στη συνείδηση των Κρητικών», λέει η κ. Κορίνα Μηλιαράκη, πρόεδρος της Ενωσης Αγροτουρισμού Κρήτης, πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόρμου «Επιμενίδης» και ο άνθρωπος πίσω από την εκστρατεία για την εγγραφή της χαρουπιάς στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Η πρώτη συνάντηση παραγωγών χαρουπιού στο Χαρουπόμυλο
Ένταξη - εγγραφή του χαρουπιού στον κατάλογο της άυλής πολιτιστικής κληρονομίας
Μάρτιος 29, 2018

Με πολλή χαρά σας ανακοινώνουμε την πρόκριση στο δεύτερο στάδιο της πρότασης μας για την ένταξη/εγγραφή της αγροδιατροφικής παράδοσης του χαρουπιού στην Κρήτη στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Scroll to Top